Kunstmatige intelligentie (AI) gaat ons steeds meer assisteren bij vervelende repetitieve handelingen in het werk- en privéleven. Ook daar loert het gevaar dat we de routine kwijtraken. Misschien niet zo’n groot probleem als AI feilloos werkt. Maar wat als de zelfrijdende auto opeens besluit dat een situatie te lastig is en de bestuurder alarmeert: Neem de besturing van het voertuig over!
Zat je net lekker verdiept in dat rapport dat je zo op de plaats van bestemming moet bespreken. Dan moet je niet alleen de routineklus van het besturen van de auto overnemen, je moet ook nog eens snel handelen in een complexe situatie. Zulke voorbeelden gaan veel vaker voorkomen, bijvoorbeeld in de slimme fabriek, in de gezondheidszorg of wanneer een chatbot de tweedelijnshulp inroept. Zijn we als mens dan in staat adequaat te handelen?
Op school maken leerlingen al dankbaar gebruik van generatieve AI zoals ChatGPT voor hun schoolopdrachten. Op zich goed dat ze leren te werken met de technologie die in maatschappij volop aanwezig is. Maar lukt het je nog zelf een tekst te doorgronden, als AI de samenvatting in luttele seconden voor je oprakelt? Het probleem is natuurlijk niet nieuw. De rekenliniaal maakte 50 jaar geleden plaats voor de rekenmachine. Uit onderzoek van de Onderwijsinspectie blijkt dat het nu met de basisvaardigheden, waaronder rekenen bij middelbare scholieren, droevig gesteld is. Er is geen noodzaak meer om aan hoofdrekenen te doen of even een staartdeling op papier te maken. Dan verdwijnt echter ook het vermogen om in te schatten of de uitkomst van de rekenmachine in de buurt komt van wat je verwacht.
Hoe zorgen we ervoor dat mensen wel verantwoordelijkheid kan nemen als AI faalt? Piloten worden voortdurend getraind in een simulator op situaties dat ze zelf de besturing van het vliegtuig moeten overnemen als de automatische piloot stopt. Een Tesla-rijder krijgt die training niet. De wereld van AI waar we razendsnel in terechtkomen, schreeuwt om nieuwe vaardigheden die alleen met een goed afgestemd onderwijs en oefening kunnen worden bijgebracht.
